از نگاه دکتر میثم شکری ساز ساختار سازمانی یک چارچوب است که نحوه تقسیم وظایف، اختیارات و مسئولیت‌ها، و سازماندهی افراد و واحدها را در یک سازمان تعیین می‌کند. ساختارهای سازمانی متاثر از عواملی مانند اندازه سازمان، هدف‌ها و استراتژی های سازمان، محیط کاری، فرهنگ سازمانی و تکنولوژی هستند. ساختارهای سازمانی می‌توانند به صورت مرکزی، ماتریسی، خطی، تابعی، یا گروهی باشند. در ساختارهای سازمانی مرکزی، تصمیم‌گیری‌ها و اختیارات در دست یک مدیر مرکزی یا یک گروه از مدیران قرار دارد. در ساختارهای سازمانی ماتریسی، افراد به تیم‌های کاری اختصاص داده می‌شوند و همزمان به گروه‌های کاری مختلف ارتباط دارند. در ساختارهای سازمانی خطی، اختیارات و مسئولیت‌ها در سطوح مختلف سازمان به طور خطی تقسیم می‌شوند. در ساختارهای سازمانی تابعی، واحدهای سازمانی بر اساس وظایف و تخصص‌های خاص تقسیم می‌شوند. در ساختارهای سازمانی گروهی، سازمان به صورت گروه‌های کوچکتری سازماندهی می‌شود که هر یک به طور مستقل از سایر گروه‌ها عمل می‌کنند.
دکتر میثم شکری ساز معتقد است هر یک از انواع ساختار سازمانی مزایا و معایب خاص خود را دارند. برای مثال، ساختارهای سازمانی مرکزی از نظر اختصاص وظایف و اختیارات و هماهنگی بین واحدها موثر هستند، اما ممکن است منجر به تصمیم‌گیری‌های طولانی مدت و کاهش انعطاف‌پذیری شوند. ساختارهای سازمانی ماتریسی امکان هماهنگی میان واحدهای مختلف را فراهم می‌کنند، اما ممکن است منجر به ابهام درباره اختیارات و مسئولیت‌ها شود. هر سازمان باید ساختارهای سازمانی مناسب برای خود را انتخاب کند که با محیط و هدف‌های آن سازمان سازگاری داشته باشد.
انواع ساختارهای سازمانی
از دیدگاه دکتر میثم شکری ساز انواع ساختار سازمانی عبارتند از:
1. ساختارهای سازمانی سلسله مراتبی (مرکزی): در این ساختار، تصمیم‌گیری ها و اختیارات به صورت مرکزی در دست یک مدیر یا یک گروه از مدیران قرار دارد. این ساختار برای سازمان‌های کوچک و تصمیم های سریع و موثر مناسب است. 2. ساختار ماتریسی: در این ساختار، افراد به تیم های کاری اختصاص داده می‌شوند و همزمان به گروه های کاری مختلف ارتباط دارند. این ساختار برای سازمان‌های پروژه‌محور و نیاز به هماهنگی بین واحدها مناسب است. 3. ساختار خطی: در این ساختار، اختیارات و مسئولیت‌ها در سطوح مختلف سازمان به طور خطی تقسیم می‌شوند. این ساختار برای سازمان‌های کوچک و ساده مناسب است.
4. ساختارهای سازمانی تابعی: در این ساختار، واحدهای سازمانی بر اساس وظایف و تخصص‌های خاص تقسیم می‌شوند. این ساختار برای سازمان‌های بزرگ و پیچیده با تخصص‌های متفاوت مناسب است. 5. ساختار گروهی: در این ساختار، سازمان به صورت گروه‌های کوچکتری سازماندهی می‌شود که هر یک به طور مستقل از سایر گروه‌ها عمل می‌کنند. این ساختار برای سازمان های بزرگ و پیچیده با تنوع فعالیت‌ها مناسب است.
مزایا و معایب ساختار سازمانی
دکتر میثم شکری ساز می گوید ساختارهای سازمانی مزایا و معایب خاص خود را دارند. در ادامه به برخی از مزایا و معایب ساختار سازمانی اشاره می‌کنیم:
1. مزایای ساختارهای سازمانی سلسله مراتبی (مرکزی): 1- تصمیم‌گیری ها سریع و موثر هستند. 2- دستورات و اختیارات واضح و قابل فهم است. 3- کنترل بر اجرا واضح و محکم است. معایب: 1- کاهش انعطاف پذیری و کندی در تصمیم گیری ها. 2- عدم توانایی در مقابله با تغییرات سریع و نیاز به تصمیم گیری های فوری. 3- افزایش بار اختیارات و کارها بر روی مدیران مرکزی.
2. مزایای ساختارهای سازمانی ماتریسی: 1- هماهنگی بین واحدهای مختلف و بهبود ارتباطات. 2- اختصاص وظایف به تیم های کاری متخصص. 3- امکان بهره برداری از منابع و تخصص های متنوع در سراسر سازمان. معایب: 1- ابهام درباره اختیارات و مسئولیت ها. 2- پیچیدگی در مدیریت و هماهنگی بین واحدها. 3- احتمال تداخل در تصمیم‌گیری ها و تصمیم های طولانی.
3. مزایا ساختارهای سازمانی خطی: 1- سادگی و شفافیت در تصمیم‌گیری ها. 2- کاهش هزینه های مدیریتی. 3- امکان اجرای سریع تصمیم ها. معایب: 1- کاهش هماهنگی بین واحدها. 2- وابستگی بیش از حد به مدیران ارشد. 3- کاهش انعطاف پذیری در تصمیم گیری ها.
سایر مزایا و معایب ساختارهای سازمانی
مزایا و معایب ساختار سازمانی با توجه به افزایش انعطاف پذیری، تیم ورزی و بهبود عملکرد واحدهای متخصص قابل مشاهده می باشد. در ادامه به بررسی موارد دیگر از مزایا و معایب ساختار سازمانی خواهیم پرداخت:
4. مزایای ساختار سازمانی تابعی: 1- اختصاص وظایف به تخصص ها و توانمندی های خاص. 2- بهبود کیفیت و عملکرد در واحدهای متخصص. 3- امکان اعمال کنترل های متخصصان بر روی فعالیت های خاص. معایب: 1- کاهش هماهنگی و ارتباط بین واحدها. 2- افزایش هزینه های مدیریتی به دلیل تکراری شدن برخی وظایف. 3- مشکلات در تصمیم‌گیری های مربوط به واحدهای تابعی مختلف.
5. مزایای ساختار سازمانی گروهی: 1- افزایش انعطاف پذیری و تنوع در فعالیت ها. 2- امکان استفاده از تخصص های متفاوت در گروه های کوچکتر. 3- تشویق همکاری و تیم ورزی. معایب: 1- کاهش هماهنگی و انسجام بین گروه‌ها. 2- ابزارهای مدیریتی و کنترلی ضعیف. 3- احتمال بروز تداخل ها و دوگانگی در وظایف و مسئولیت ها. هر سازمان باید با توجه به نیازها و شرایط خود، مزایا و معایب ساختارهای سازمانی مختلف را ارزیابی کرده و ساختار مناسب برای خود را انتخاب کند. همچنین، ترکیبات مختلف ساختارها می تواند برای سازمان ها بهینه سازی شود.
سازماندهی و ساختارهای سازمانی
سازماندهی و ساختار سازمانی دو مفهوم مرتبط در حوزه مدیریت سازمان ها هستند. در واقع، سازماندهی به معنای ترتیب دادن و تنظیم عناصر و اجزای سازمان برای دستیابی به اهداف مشترک است، در حالی که ساختارهای سازمانی به شکلی هستند که این عناصر و اجزا به هم پیوسته و سازگار باشند. سازماندهی شامل مراحل زیر است:
1. تعیین اهداف: تعیین اهداف و هدفمندی های سازمانی که باید تحت سازماندهی قرار بگیرند. 2. تعیین وظایف: تعیین وظایف و مسئولیت های مختلف در سازمان و تخصیص آنها به افراد و گروه های مختلف. 3. تعیین سطوح سلسله مراتبی: تعیین سطوح سلسله مراتبی مدیریت در سازمان و تعیین روابط سلسله مراتبی بین مدیران و زیرمجموعه ها. 4. تعیین روابط و ارتباطات: تعیین روابط و ارتباطات بین افراد و واحدهای سازمانی برای انجام کارها و انتقال اطلاعات. 5. تعیین ارگان ها: تعیین ساختارهای سازمانی و تقسیم بندی سازمان به ارگان ها و واحدهای مختلف.
دکتر میثم شکری ساز اعتقاد دارد انواع ساختار سازمانی به عنوان یک نتیجه از سازماندهی به وجود می آیند و شامل عناصر زیر هستند:
1. تعیین سلسله مراتب: تعیین سلسله مراتب مدیریت در سازمان و نحوه توزیع اختیارات و مسئولیت ها در سطوح مختلف. 2. تعیین واحدها: تقسیم سازمان به واحدهای مختلف بر اساس وظایف و مسئولیت های مشخص. 3. تعیین روابط: تعیین روابط ساختاری بین واحدها و ارگان ها برای هماهنگی و همکاری. 4. تعیین مسئولیت ها: تعیین مسئولیت ها و اختیارات در هر واحد سازمانی. 5. تعیین روش ها و فرآیندها: تعیین روش ها و فرآیندهای کاری برای انجام فعالیت ها و تصمیم‌گیری ها. هدف اصلی ساختارهای سازمانی ایجاد یک چارچوب منظم و موثر برای انجام کارها و دستیابی به اهداف سازمان است. هر سازمان باید سازماندهی و ساختار مناسب خود را بر اساس نیازها و شرایط خاص خود تعیین کند.
این مطلب ادامه دارد…